Terminy takie jak psychopatia czy zaburzenia dyssocjalne odnoszą się do konkretnego typu osobowości określanego jako dyssocjalny. Osoby dysponujące takim typem osobowości charakteryzują się często brakiem empatii, emocjonalnym dystansem oraz lekceważącym podejściem wobec norm społecznych. Próbuje się zrozumieć źródła takich zachowań, wskazując na możliwe przyczyny fizjologiczne oraz środowiskowe. Relacje z osobą o osobowości dyssocjalnej są wyjątkowo skomplikowane, zwłaszcza gdy ta prezentuje kalkulatywny typ zachowań. Proces leczenia jest trudny i często opiera się na terapii psychologicznej.
Osobowość dyssocjalna, znana również pod nazwami psychopatia, osobowość antyspołeczna, asocjalna czy nieprawidłowa, należy do grupy schorzeń psychicznych. Charakteryzuje się ona niekonwencjonalnym wzorcem zachowań utrzymującym się przez długie okresy czasu, wpływającym na obszary życia takie jak relacje interpersonalne czy impulsywne reakcje.
Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób (ICD-10), zaburzenia dyssocjalne opisuje się jako wzorzec działań, które pokazują pogardę dla praw innych ludzi przez ich częste naruszanie. Tego typu zachowania mogą być zdiagnozowane jako zaburzenia dyssocjalne, jeżeli pojawiają się po 15. roku życia. Czynniki charakterystyczne dla osób z tym rodzajem zaburzeń to brak empatii, drażliwość, agresja, antyspołeczność, impulsywność i kłamstwo. Typowe jest również łamanie prawa, np. poprzez kradzieże, włamania czy handel narkotykami. Objawy mogą obejmować nadużywanie substancji psychoaktywnych, samookaleczenie a nawet próby samobójcze.
Największą populację osób z osobowością dyssocjalną można znaleźć wśród przestępców. Warto jednak pamiętać, że nie każdy recydywista jest osobą o takim typie osobowości. Możemy tutaj wyróżnić typ impulsywny oraz kalkulatywny osobowości dyssocjalnej.
Pomimo intensywnych badań, geneza zaburzeń dyssocjalnych pozostaje nieznana. Istnieje wiele teorii opartych na danych statystycznych. Na podstawie tych danych, jako czynniki ryzyka dla osobowości dyssocjalnej, wskazuje się na patologiczne relacje rodzinne, takie jak instrumentalne traktowanie członków rodziny, brak jednego z rodziców, dzieciństwo pozbawione uczucia, przemoc domowa, problemy z uzależnieniem od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych oraz wychowanie wśród patologicznych rówieśników. Nadużywanie substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, również jest wymieniane jako czynnik ryzyka.
Przyczyny zaburzeń dyssocjalnych mogą mieć również podłoże fizjologiczne. Osobowość psychopatyczna może rozwijać się na skutek urazów głowy, wrodzonych wad genetycznych układu nerwowego czy nieprawidłowej budowy i funkcjonowania układu limbicznego, który jest odpowiedzialny za emocje i motywację. Nieprawidłowości w jego działaniu prowadzą do problemów z kontrolą impulsów i agresywnymi zachowaniami.
Zaburzenia dyssocjalne mogą być poprzedzone zaburzeniami zachowania występującymi w dzieciństwie i okresie dojrzewania, często określanymi mianem psychopatii dziecięcej.
Również warto zauważyć, że antyspołeczne zachowania mogą wynikać z zaburzeń w regulacji serotoniny, kortyzolu i testosteronu. Nieprawidłowości w ich poziomie mogą prowadzić do agresji i antyspołecznych zachowań.